DỰ THẢO NGHỊ ĐỊNH XỬ PHẠT HÀNH CHÍNH TRONG LĨNH VỰC LAO ĐỘNG - PHẠT NẶNG VI PHẠM SỬ DỤNG LAO ĐỘNG PHỤ NỮ, TRẺ EM

Người sử dụng lao động phải tuân thủ nhiều quy định…

Trong 7 chương, 187 Điều của Dự thảo, có 14 điều (từ Điều 111 – 125) dành riêng để bảo vệ LĐ nữ, LĐ chưa thành niên, LĐ là người giúp việc gia đình và người cao tuổi.

Đề xuất của  Bộ LĐTB&XH trong 14 điều  nêu trên khá cụ thể, chi tiết.  Phạt từ 5 – 10 triệu đồng đối với mỗi hành vi vi phạm: sử dụng phụ nữ có thai từ tháng thứ 7 làm việc ở vùng sâu, vùng xa; yêu cầu bà mẹ đang nuôi con nhỏ dưới 12 tháng tuổi làm thêm giờ, không chuyển cho họ làm việc nhẹ hơn. Phạt từ 10-20 triệu đồng nếu trong thời gian chị em hành kinh, người sử dụng LĐ không cho họ nghỉ 30 phút/ngày, hoặc nghỉ 60 phút/ngày trong thời gian nuôi con dưới 12 tháng tuổi. LĐ nữ được nghỉ trước và sau khi sinh con 6 tháng. Sau khi nghỉ đẻ nếu người sử dụng LĐ không bảo đảm việc làm cũ cho chị em thì sẽ bị phạt từ 10-30 triệu đồng. Mức phạt từ 20 - 60 triệu đồng được áp dụng đối với hành vi: đã ký hợp đồng LĐ với chị em, nhưng đến khi họ lấy chồng, mang thai… thì đơn phương chấm dứt hợp đồng.

Phạt từ 10-30 triệu đồng đối với hành vi không lập sổ theo dõi sức khoẻ định kỳ, lạm dụng sức LĐ của người chưa thành niên. Phạt  từ 20-40 triệu đồng nếu không thực hiện quy định: tạo cơ hội để LĐ chưa thành niên được học văn hoá. Người sử dụng LĐ còn phải có trách nhiệm bố trí giờ làm việc không ảnh hưởng đến giờ học tại trường của các em. Mức phạt tăng từ 50-75 triệu đồng nếu sử dụng LĐ  là người chưa thành niên làm các công việc và làm ở nơi làm việc bị pháp luật cấm như: mang, vác các vật nặng vượt quá thể trọng; sản xuất, vận chuyển hoá chất, khí gas, chất nổ, làm việc trong đường hầm, công trường xây dựng, cơ sở giết mổ gia súc, sòng bạc, vũ trường… và những “công việc khác”, “những nơi làm việc khác” gây tổn hại đến “sức khoẻ và đạo đức của người chưa thành niên”.

Bảo vệ quyền lợi cho những người làm nghề giúp việc gia đình, Dự thảo quy định: phạt từ 5-10 triệu đồng đối với những hành vi không ký hợp đồng LĐ với người giúp việc bằng văn bản; không tôn trọng danh dự, nhân phẩm, không tạo cơ hội cho họ được tham gia học văn hoá, học nghề; giữ giấy tờ tuỳ thân của họ…

Xuyên suốt bản Dự thảo còn có nhiều nội dung thể hiện việc tạo điều kiện thuận lợi cho phụ nữ, trẻ em: Điều 20, nếu người sử dụng LĐ mà yêu cầu người LĐ phải thực hiện biện pháp bảo đảm bằng tiền hoặc tài sản khác trong khi thực hiện hợp đồng LĐ  thì sẽ bị phạt từ 10-30 triệu đồng. Điều 109: không tổ chức khám sức khoẻ định, không  tổ chức khám chuyên khoa phụ sản cho LĐ nữ - bị phạt từ 20-40 triệu đồng. Các Điều 10, 11, 13, 14: phạt từ 50-75 triệu đồng đối với các hành vi cưỡng bức LĐ, ngược đãi LĐ, quấy rối tình dục tại nơi làm việc.

Không ít LĐ nữ, LĐ chưa thành niên đang phải chịu thiệt thòi

Sự ra đời của Dự thảo là cần thiết vì trong những năm qua, không ít người LĐ đã phải chịu thiệt thòi do bị người sử dụng LĐ xâm hại.

Trong tháng 8 và 9/2012, Trung tâm Nghiên cứu giới, gia đình và phát triển cộng đồng, tổ chức Heath Bridge Canada đã tiến cuộc khảo sát tại 2 thành phố lớn Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh, kết quả:  gần 90%  người giúp việc gia đình chỉ có hợp đồng miệng với chủ nhà, hơn 30%  bị bạo hành. Một bộ phận LĐ nữ giúp việc gia đình thường xuyên phải nghe những lời tán tỉnh, bị đề nghị quan hệ tình dục và bị cưỡng bức (0,3%  bị ép phải quan hệ tình dục).

Vụ việc đau lòng xảy ra ở phường Kim Mã, HN gây chấn động dư luận trong thời gian qua là trường hợp người giúp việc Phạm Thị Phương bị chủ nhà tra tấn dã man: đánh đập, dội nước sôi… Bà  Phương bị đa chấn thương và bỏng nặng. Trong 3 tháng đầu năm 2013, Báo PNTĐ nhận được phản ánh của nhiều LĐ nữ đang làm việc cho các doanh nghiệp tư nhân tại HN. Nhóm chị em nhân viên một công ty thiết bị nội thất đóng tại phố Lê Duẩn, quận Đống Đa cho biết, công ty có hơn 60 LĐ, 2/3 là nữ, tất cả đều là người ngoại tỉnh. Từ nhiều tháng nay Giám đốc thường xuyên nợ lương nhân viên với lý do “không bán được hàng”. Người LĐ phải vay mượn khắp nơi. Thỉnh thoảng ở góc hành lang công ty lại xuất hiện những túi đựng đồ dùng cá nhân của người bị đuổi ra ngoài vì không thể trả tiền nhà trọ.
 

Chị Chu Thanh Hà (SN 1986) trú tại ngõ 54, ngách 34, phố Mạc Thị Bưởi, phường Vĩnh Tuy, quận Hai Bà Trưng là nhân viên công ty TNHH kinh doanh đồ trang sức tại quận Hoàn Kiếm. Ngày 02/01/2007 chị ký hợp đồng LĐ với Giám đốc công ty. Hợp đồng có điều khoản: “bên B (người LĐ) phải đóng thế chấp cho bên A (người sử dụng LĐ) trong thời gian thực hiện hợp đồng”. Ba năm sau (2011) chị Hà mang thai và đã bị đuổi việc. Chủ công ty còn chiếm luôn 2 triệu đồng - số tiền thế chấp chị đã đóng theo yêu cầu của họ. Trong năm vừa qua, khi tham gia đoàn khảo sát tình hình lao động nữ tại một số DN trên địa bàn HN, chúng tôi còn tận mắt chứng kiến cảnh chị em mang thai đến tháng thứ 7 vẫn phải ngồi… đóng gạch.

Hiện nay, không ít trẻ em dưới 15 tuổi đang phải làm các nghề: bưng bê, phục vụ, giúp việc gia đình. Nhóm LĐ này thường không công khai danh tính mà núp dưới quan hệ “con cháu trong nhà”. Kết quả khảo sát gần đây nhất do Sở LĐTB&XH Hà Nội thực hiện tại một số quận, huyện với khoảng 800 trường hợp trẻ em phải LĐ sớm cho thấy: trong số trẻ tham gia LĐ nặng nhọc, độc hại, có gần 85% đang đi học (18,3% đang học tiểu học, 54,57% đang học THCS, 27% đang học THPT). Có em bị bóc lột sức LĐ trong suốt thời gian dài mà không ai hay biết, có nhiều bé gái rơi vào tình trạng bị cưỡng bức…

Thường xuyên phải LĐ trong môi trường không đảm bảo an toàn là công nhân của nhiều xưởng sản xuất nhỏ, làng nghề. Tại Hà Nội, phần lớn trong tổng số 272 làng nghề được công nhận tại 18 huyện, quận Hà Đông và thị xã Sơn Tây chưa có nơi sản xuất riêng biệt, nhà xưởng tạm bợ, gần 2/3 làng nghề tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây cháy nổ.

Còn nhiều việc cần làm khi Dự thảo được thông qua

Khi Dự thảo được thông qua, để văn bản luật đi vào cuộc sống thì cần xây dựng một lộ trình nhằm khắc phục những bất cập đang hiện hữu. Đó là sự thiếu hụt lực lượng thanh tra LĐ và yếu tố đảm bảo chế tài được thực thi.

Ông Nguyễn Vi Hùng – nguyên Chánh thanh tra Sở LĐTB&XH nhận định: đang có sự thiếu hụt lớn về lực lượng thanh tra LĐ. Chỉ có cấp trung ương (Bộ LĐTB&XH) và thành phố (Sở LĐTB&XH) mới có thanh tra viên LĐ. Họ được đào tạo, được Nhà nước cấp thẻ, trao quyền và hoạt động theo Luật Thanh tra. Chỉ lực lượng này mới được phép đến các cơ sở có sử dụng LĐ để thanh, kiểm tra.

Hiện nay, thanh tra của Sở LĐTB&XH chỉ có hơn mười người. Lực lượng này đang phải đảm đương khối lượng công việc quá lớn: thanh tra dạy nghề, học nghề; thực hiện chính sách người có công; xoá đói giảm nghèo… chỉ tính riêng thanh tra về lĩnh vực LĐ, họ  đã phải đối diện với “cả núi” việc. HN có 8 khu công nghiệp và chế xuất với hơn 120 ngàn LĐ (LĐ nữ chiếm khoảng 80%); 14.800 cơ sở kinh doanh dịch vụ nhạy cảm sử dụng hơn 30 ngàn tiếp viên nữ, trong đó có nhiều em gái vị thành niên; hàng trăm ngàn cơ sở sản xuất tư nhân, nhóm dịch vụ quy mô gia đình.

Sự chia sẻ của lực lượng liên ngành (thanh tra LĐ, công an, chính quyền địa phương) là không đáng kể. Muốn thành lập đoàn thanh tra liên ngành phải được cấp có thẩm quyền ra văn bản. Đoàn cũng chỉ thực thi nhiệm vụ trong thời gian hạn định ở một số địa bàn nhất định mà thôi. Với tương quan quá “lệch” như vậy, thì việc thanh tra LĐ bỏ lọt nhiều hành vi vi phạm là điều không tránh khỏi.

Theo luật sư Nguyễn Tiến Trung, Giám đốc công ty luật TNHH Trung Nguyễn – Đoàn luật sư TPHN: công tác tuyên truyền pháp luật lao động tại HN thời gian qua chưa rộng khắp, chưa sâu nên nhiều người sử dụng LĐ vẫn chưa hiểu đầy đủ về Bộ luật LĐ cũng như các văn bản dưới luật. Với Dự thảo này, việc đưa văn bản vào cuộc sống sẽ gặp nhiều khó khăn, bởi đa số các quy định nhằm điều chỉnh hành vi vi phạm của người sử dụng LĐ.

Đối với người LĐ, Dự thảo mới chỉ đề xuất phạt nhóm người làm nghề giúp việc gia đình – mức phạt từ 3-6 triệu đồng nếu họ “không thông báo kịp thời với người sử dụng LĐ về khả năng nguy cơ gây tai nạn, đe doạ an toàn, sức khoẻ, tính mạng, tài sản của gia đình người sử dụng LĐ; vi phạm thời hạn báo trước (15 ngày) khi đơn phương chấm dứt hợp đồng LĐ”.

Còn những hành vi vi phạm của các đối tượng LĐ khác hầu như chưa được đề cập tới. Để giảm những tiêu cực trong quan hệ LĐ, cần phải điều chỉnh hành vi từ hai phía. Và, thu nhập của công dân phải được quản lý bằng tài khoản thì Nhà nước mới buộc người vi phạm phải chấp hành quyết định xử phạt.   

Dù vẫn còn những đề xuất khó khả thi, những nội dung chưa thực sự sát với thực tiễn và cần một lộ trình để khắc phục nhiều vấn đề bất cập khi đưa văn bản vào cuộc sống, nhưng sự ra đời của Dự thảo là một tín hiệu vui, hứa hẹn sẽ giúp đông đảo người LĐ, đặc biệt là phụ nữ, trẻ em, những người yếu thế trong xã hội có cơ hội được bảo vệ khi bị chủ sử dụng LĐ xâm hại.